Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΣΤΟΥΣ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟΝ PICASSO

"ΙΕΡΑ ΜΑΝΙΑ"

ΔΟΚΙΜΙΟ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

(Εικαστικός & λογοτεχνικός κόσμος)

Αν θεωρήσουμε ότι η επιστήμη είναι η έκφραση του πνεύματος, η τέχνη και η ποίηση είναι η έκφραση της ψυχής. Η περιγραφή του τοπίου της ψυχής. Η κάθε έκφραση της τέχνης περιγράφει-αναλύει-εισχωρεί στο τοπίο. Και όταν λέμε έκφραση εννοούμε ότι σπάζουμε τον φραγμό. Τον φραγμό που θέτει η λογική, οι νόμοι και μέθοδοι των επιστημών, που αποβλέπουν στην κατάκτηση της μόρφωσης. Η έννοια της μόρφωσης όμως σημαίνει να πάρεις μορφή, που σημαίνει ότι πριν δεν είχες.

Πιο πριν είσαι άμορφος, δηλαδή αμόρφωτος.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΠΑΝΟΥ

Κοινωνιολόγος-συγγραφέας

Ερευνητής βιωματικής Καλλιτεχνικής έκφρασης.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΜΕ ΤΟΝ PICASSO

“Δώσε, σπάραξε, στρίψε…”

Pablo Picasso

Picasso's free spirit, his eccentric style, and his complete disregard for what others thought of his work and creative style, made him a catalyst for artists to follow. Picasso follows the exceptional career of a man who was undeniably the most prolific genius in the history of art, and he was the most influential artist of the twentieth century, a prolific whose originality touched every major artist and art movement that followed in his wake. No one has achieved the same degree of widespread fame or displayed such incredible versatility as Pablo Picasso has in the art history.

ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΜΑΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Ο Μάριο Ντε Μικέλι, έχει συγκεντρώσει τα γραπτά του Πικάσο, ποιήματα και θεατρικά που έχουν γραφτεί από το 1935 έως περίπου το 1943 και πολλά ερμηνεύτηκαν από τους Καμύ, Σάτρ, Σιμόν Ντε Μπουβουάρ. Το άλλο πρόσωπο του ζωγράφου είναι γεμάτο από πολύχρωμες εικόνες, δηκτική ευφυολογία, επιγραμματική ή αστραπιαία και κοφτή κριτική διαίσθηση χωρίς προκατάληψη , εύθυμη διάθεση και φυσικά είναι ένα αναπάντεχο παράδοξο.

Δεν είναι τυχαίο ότι χαρακτηρίζει την ζωγραφική σαν μέσο έκφρασης, το πρώτο που του έπεσε στα χέρια και που ίσως θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο. Η ζωντάνια κι ο οίστρος κι η βαθιά φλέβα της έμπνευσης φαίνονται και στις κινήσεις , στα λόγια και τις αποφάσεις του, με τρομερό μαγνητισμό. Χαρακτηριστικό του τρόπου γραφής του ήταν ο χωρισμός των στίχων ή των φράσεων με γραμμές μακριές ή κοντές , ανάλογα με την παύση που έπρεπε να γίνει στην ανάγνωση.

Η πίστη στην υπερρεαλιστική μέθοδο της αυτόματης γραφής του Απολλιναίρ (μεγάλος φίλος των κυβιστών) ήταν μια μεγάλη αντίθεση με την άρνησή της ύπαρξης της στη ζωγραφική του. Ο αυτοματισμός δεν γεννιέται έτσι ξαφνικά. Η μηχανικότητα , έχει ουσιαστικά βαθιές ψυχολογικές ρίζες που, έστω και αυτόματα δίνουν παλμό, αλήθειες και συνδέει τα σύμβολα και το χρώμα με το σφυγμό της ίδιας της ύπαρξης. Το ‘φόντο’ που γεννιέται το αυτόματο κείμενο έχει τρομαχτική σημασία , γιατί δίνει τον πολύτιμο χαρακτήρα της αποκάλυψης.

Αν ακολουθώντας την υπερρεαλιστική μέθοδο , γράφετε θλιβερές ανοησίες, αυτές θα μείνουν θλιβερές ανοησίες. (έγραφε ο φίλος του, Αραγκόν το 1928 )

Ο Μπρετόν μιλώντας για τις εικόνες της Πικασικής ποίησης , λέει:

« τίποτε δε θα ήταν πιο λαθεμένο και πιο ξένο στο συγγραφέα τους, από το να σκεφτούμε πως επειδή είναι ποιητικές εικόνες δεν έχουν αφετηρία την ίδια την πραγματικότητα».

Χαρακτηριστικά αναφέρει τα στοιχεία της «πραγματικότητας» που προκάλεσαν τις εικόνες του:

Στο σάβανο του τυλιγμένος ο καπνός

Πλάι σε δύο ροζ μπαντερίλιες

Κουλουριάζει αφηρημένα του σχέδια

Πάνω στο κουφάρι του αλόγου

Και στην εστία του ματιού του

Γράφει στις στάχτες

Την τελευταία του θέληση.

Το ποίημα αυτό, όπως εξηγεί ο Μπρετόν, γεννήθηκε από τήν εικόνα ενός αναμμένου τσιγάρου αφημένου στο σταχτοδοχείο, που μάλλον παρασταίνει ένα κεφάλι αλόγου.

«ανάψτε όλα τα φανάρια.

Ξαπολήστε μ΄όλη σας τη δύναμη τα περιστέρια

ενάντια στις σφαίρες

και διπλωμανταλώστε τα σπίτια

που γκρέμισαν οι μπόμπες»

(η τελευταία φράση του Ποδαρά)

Ο ΚΥΚΝΟΣ

Κύκνος στη λίμνη

Κάνει με το δικό του τρόπο το σκορπιό.

Στην πραγματικότητα δουλεύουμε με λίγα χρώματα.

Η ψευδαίσθηση πως είναι πολλά, μας γεννιέται , όταν είναι βαλμένα στη σωστή θέση.

(Μr Picasso)

Είμαι ποιητής

Για να μπορώ να γράφω θρονιασμένος

Καταμεσής σε ένα σωρό υπερβολές

Ανακατωμένες με τυρί και ντομάτα

Θαύμα που ο ταυρομάχος ξεροψήνεται

Στην αρένα της πιπεριάς

Η ακρίβεια της πτήσης μέσα στο σύννεφο

Που το κρύσταλλο σπάει

Με τη μπέρτα του.

ΤΟ ΜΠΑΝΤΖΟΥΡΙ

Το παντζούρι χτυπάει με τον άνεμο

Σκοτώνει τις καρδερίνες στο πέταγμα

Χτυπούν και λεκιάζουν με αίμα

Τον ώμο της κάμαρας

Άκου πως διαβαίνει της σιωπής η λευκότητα

Ο άνεμος κουβαλάει στο στόμα του

Άρωμα αρμόνιου

Και το φτερό του σέρνει

Το σχοινί του πηγαδιού.

Η ΓΕΝΝΑ

Η γυναίκα που γεννά φωνάζει σαν τους υαλουργούς.

ΓΕΝΕΘΛΙΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ

Πλανήτης ηλικίας ριγμένος στους γυμνούς ώμους του πράσινου σιταριού που ριγεί στα πλυμένα σεντόνια συμφωνική ορχήστρα των σπαραγμένων κρεάτων που κρέμονται στ ανθισμένα δένδρα του τοίχου στο χρώμα της ώχρας που χτυπάει τα μεγάλα φτερά του πράσινου μήλου κι άσπρο της μολόχας που σπάνε το ράμφος στ αρχιτεκτονικά τζάμια του λίπους πηγμένου στα κύματα των μύρων της γης της μουσικής και των πουλιών πανέρι γεμάτο ψώνια τριγυρισμένο αναρριχητικά τριαντάφυλλα κεντημένα από σμήνη μελισσών στα λυτά μαλλιά του τοπίου που ξαπλώνει στο ήλιο , τα τέσσερα πόδια του βουνού από ρύζι των βράχων πάνω σε πέτρες βουλιαγμένες στη λάσπη του ουρανού ως τον αστράγαλο – η μετέωρη γλώσσα του άροτρου δεμένου στα καματερά που ιδρώνουν η σφραγίδα απτό βάρος της τελειωμένης προσπάθειας στο κέντρο της ανθοδέσμης πιασμένης από ανατριχιασμένο δέρμα των ματιών τους στυλωμένων από ψηλά στο ρούχο με τις τσακισμένες πτυχές , τα σχισίματα , η φθορά του υφάσματος σκεπασμένου λεκέδες τα χίλια κι ένα ξεσκίσματα η βρώμα του, οι ψείρες κι οι χρυσωμένες πέτρινες αψίδες που φουντώνουν την ουρά και τα κλειστά παράθυρα πέρα μακριά σε σπίτια ένα με την άμμο ως τα δένδρα του δάσους και τα χασμουρητά της άσπρης πένας που πέταξε από το ποτήρι του νερού με το κεφάλι ψηλά τα μεγάλα αναμμένα κεριά στις μεγάλες βάρκες που πλαγιάζουν στο χείλος των πηγαδιών κι αφουγκράζονται το άρωμα της βροχής που φυσάει στη φλογέρα τα δάχτυλα της πράσινης ελιάς.

PICASSO

(ζωγράφος ποιεί σε άγνωστο χρόνο)

(Aπό την ενότητα: ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟΙΗΣΗΣ)

«όλο το ενδιαφέρον της δημιουργίας βρίσκεται στην αρχή.

Στον έρωτα.

Μετά την αρχή φτάνει κιόλας το τέλος.

Ενδιάμεσα η μοναξιά.»

Όταν ξεκινάς από ένα πορτραίτο και προσπαθείς με διαδοχικές περικοπές , να βρεις την καθαρή φόρμα, τον καθαρό όγκο, αν δεν υπάρξουν αναποδιές , θα φτάσεις αναπότρεπτα στο αβγό. Με τον ίδιο τρόπο πάλι, ξεκινώντας από το αβγό, μπορεί να φτάσεις, ακολουθώντας τον αντίθετο δρόμο και σκοπό, στο πορτραίτο. Πιστεύω πως η τέχνη ξεφεύγει απ΄ αυτόν τον απλούστατο δρόμο, που σημαίνει να πας από τη μία άκρη στην άλλη. Πριν απ’ όλα πρέπει να μπορείς να σταματάς εγκαίρως.

Τίποτα δεν μπορεί να κατορθωθεί δίχως τη μοναξιά.

Έχω φτιάξει για λογαριασμό μου μια μοναξιά, που δεν την υποψιάζεται κανείς. Σήμερα βέβαια, είναι πολύ δύσκολο να ‘ σαι μόνος, γιατί έχουμε τα ρολόγια. Είδατε ποτέ σας Άγιο με ρολόι;; Έψαξα παντού να βρώ έστω και έναν, ακόμα κι ανάμεσα στους Άγιους που θεωρούνται προστάτες των ρολογιών.

Τι όμορφα που μιλάμε για μια στιγμή.

Θα μπορούσαμε ίσως να μείνουμε έτσι χρόνια ολόκληρα και πάλι να΄χουμε κάτι να λέμε. Έπειτα από δέκα χρόνια θα βρισκόμασταν ακόμα εδώ, ευχαριστημένοι που είμαστε εδώ, κι όλο θα μιλάμε μέσα στις μοναξιές μας.

Στο βάθος υπάρχει μόνο ο Έρωτας.

Όποιας λογικής και αν είναι.

Και πρέπει να διαπερνάει τα μάτια του δημιουργού,

όπως της καρδερίνας, για να τραγουδάει καλύτερα.

«Τα έργα φτιάχνονται πάντα όπως σκαρώνουν τους γιούς τους οι πρίγκιπες.

Με τις βοσκοπούλες.

Δεν κάνεις ποτέ σχέδια για Παρθενώνες, δεν ζωγραφίζεις ποτέ μια πολυθρόνα σε στυλ Λουδοβίκου ΙΕ΄.

Δημιουργείς – έργα- με μια καλύβα το μεσημέρι,

με μια καπνοσακούλα, μια παλιά καρέκλα

Όταν σκαρώνω ένα ποίημα, κάποιος δουλεύει μαζί μου.

Κατά την πορεία συχνά τσακωνόμαστε άγρια.

Στο τέλος , έχω την αίσθηση,

πως σκότωσα τον συνεργάτη μου

άλλες πάλι φορές, πως με σκότωσε αυτός.

…

Κανένα άλογο δεν πηγαίνει από μόνο του

να μπει κάτω από τα χαλινάρια,

αντίθετα με τον άνθρωπο που τα επινόησε.

Για τον γραφιά,

το ποίημα είναι μια εμφυσήσασα ανάγκη.

Της γραφής ζευγάς ο ποιητής,

ποτέ δεν θα ιππεύσει άλογα με χαλινάρια.

Ό ποιητής ίπταται

Γυμνοκάβαλα

με άτια άσπρα-άτια μαύρα,

στους τόπους της αγρύπνιας

που αυτός επινόησε να τρέχει .

Ο ημίονος

φορτωμένος τον θησαυρό της αλληγορίας

συνελήφθη από τις αρχές

υμνώντας τον Αριστοφάνη.

Μυστήριο των ανασασμών

και αυτή η ανάκριση,

πρόσωπο με πρόσωπο

ημίονου και όνων

Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ

Στον Κορινθιακό κόλπο, κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, υπάρχουν αρχέγονες σκέψεις που παίρνουν την μορφή εύσαρκων ιδεών και αλλάζουν την ζωή όσων ακούσουν τις φωνές τους.

Τα μάτια τους είναι στραμμένα ανάποδα για να τα δουν οι κολυμβητές που φωλιάζουν στις παράξενες σκιές των κυμάτων. Σε αυτούς που μπορούν να απλώσουν το χέρι και να αγγίξουν τις διαχρονικές αξίες. Έτσι, αντί προλόγου, αρχίζω με την εξιστόρηση μιας φανταστικής εμπειρίας που «άνοιξε» ένα καινούργιο δρόμο στον νεαρό Τάκη Μιχόπουλο.

Ο Τάκης, ένα απόγευμα του καλοκαιριού είχε καθίσει κοντά στην θάλασσα. Παρέα με το λαστιχοφόρο ψαροντουφεκο του, κοιτούσε αφηρημένος τα κύματα να σκιάν -στην ατσιμεντoτη τότε- αμμουδιά. Άλλο δεν διαπερνούσε την σκέψη του , παρά ο ρυθμός της ανάσας του και η αναλογία της με εκείνη των κυμάτων. Ξάφνου, συνειδητοποίησε πως το εγώ του, το άμεσο και απώτερο περιβάλλον του, ακολουθούσε τα βήματα ενός συμπαντικού χορού. Ως καθηγητής της φυσικής, ήξερε πολύ καλά, πως η άμμος, τα βράχια, το νερό και ο αέρας γύρω του, δεν ήταν τίποτε περισσότερο από σύνολο παλλόμενων μορίων και ατόμων, που στην αδιάκοπη τους κίνηση αλληλοεπιδρούν το ένα στο άλλο δημιουργώντας και καταστρέφοντας κάθε στιγμή άλλα μόρια κι άλλα άτομα.

Ήξερε, πως η γήινη ατμόσφαιρα βομβαρδίζεται ασταμάτητα από τις «κοσμικές ακτινοβολίες» , που μεταφέρουν μόρια με υπερβολικό ενεργειακό φορτίο από την άκρη του σύμπαντος και προκαλούν αναρίθμητες συγκρούσεις με τα μόρια του αέρα. Όλα αυτά του ήταν γνώριμα και κατανοητά, εφόσον γνώριζε και δίδασκε, αλλά μέχρι εκείνο το απόγευμα είχε συλλάβει αυτές τις έννοιες μόνο από τις περιγραφές των βιβλίων, τα διαγράμματα στους πίνακες, τα μαθηματικά σύμβολα και τις εξισώσεις. Και ξαφνικά, καθώς πλησίαζε το σούρουπο, εκεί στην άκρη της ακρογιαλιάς, οι θεωρητικές γνώσεις του έγιναν ορατές. «Είδε» τους καταρράκτες της κοσμικής ακτινοβολίες να κατεβαίνουν από τον ουρανό, «είδε» τα μόρια του αέρα να συγκρούονται, «είδε» την αλληλεπίδραση των μορίων του περιβάλλοντος και του σώματος του, καθώς υπάκουαν στους συμπαντικούς ρυθμούς. «Ένοιωσε» τον αιώνιο ρυθμό της ύπαρξης και της απουσίας, «άκουσε» τη βουή του σύμπαντος και «κατάλαβε» ότι όλα όσα συνέλαβε, δεν ήταν τίποτε άλλο από τον διαχρονικό χορό των ποιητών.

Ένας αγαπημένος περιηγητής της φυσικής και του ποιητικού χορού, ο Fritjof Capra, μου είχε «μιλήσει» για την ιδιαίτερη ύπαρξη του ανθρώπου που μπαίνει σε μεταφυσικούς χώρους με γέφυρα την ποιητική μεθοδολογία. Με την πρόοδο του χρόνου, πέρασα και εγώ παρέα με τους μαθητές του δάσκαλου Τάκη Μιχόπουλου, από την απλή υποψία στη διερεύνηση. Μας δίδαξε μέσα από τον «χορό» του, το θαυμάσιο πλαίσιο , όπου χωρούν δίπλα στη κάθε επιστήμη και οι πιο τολμηρές συλλήψεις.

Το θαυμάσιο πλαίσιο, όπου το σύνολο των νοημάτων γίνεται «οικείο».

ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΝΟΥ

- ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ - ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

- ΕΝΟΡΑΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ -

ΦΥΣΙΚΟ-ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Το βιβλίο αυτό απευθύνεται σε σπουδαστές Ανωτέρων και Ανωτάτων σχολών όπως Καλών Τεχνών, Θεάτρου, Μουσικής, Χορού και γενικά εικαστικών σχολών.Το αντικείμενο του εντά

σσεται στα πλαίσια των θεωρητικών μαθημάτων για την έρευνα και την λειτουργία της Καλλιτεχνικής φόρμας ως κοινό οργανικό στοιχείο σε όλες τις τέχνες, καθώς και στη μορφική αντιστοιχία από το ένα είδος τέχνης στο άλλο

(Η βιωματική παιδεία ως μέθοδος εκπαίδευσης).